Met het hoofdlijnenakkoord schetst de nieuwe regering de contouren van het beleid voor Nederland voor de komende jaren. De afgelopen weken maakte het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) een analyse van de plannen over bestaanszekerheid die in het akkoord staan. We zien veel mogelijkheden voor toekomstbestendig beleid waarmee een stevig fundament gelegd kan worden onder de bestaanszekerheid van ons allemaal. Tegelijkertijd lijken veel van de voorgestelde maatregelen vooral incidenteel en mist een structurele aanpak van bestaanszekerheid.
Het Nibud heeft de plannen uit het hoofdlijnenakkoord bekeken in het licht van de adviezen uit de Commissie sociaal minimum, het door minister Schouten ingediende wetsvoorstel Participatiewet in balans en de koopkrachtverwachtingen van het Centraal Planbureau (CPB). De conclusies zijn samengevat in de notitie ‘Betaalbaarheid en bestaanszekerheid in het hoofdlijnenakkoord’.
- We zien dat de huidige plannen geen structurele oplossing bieden om de afhankelijkheid van huishoudens van landelijke en lokale regelingen te verminderen, terwijl het toeslagenstelsel vaak tot problemen en onzekerheid bij huishoudens leidt.
- Huishoudens met een laag inkomen profiteren relatief weinig van het toevoegen van een extra belastingschijf.
- De verlaging van het eigen risico lijkt een goede manier om uitgaven van huishoudens te verlagen. Deze maatregel zal echter zorgen voor hogere zorgpremies, waardoor het effect per saldo maar klein is.
- De energietransitie raakt direct de huishoudportemonnee en vraagt om maatregelen die ervoor zorgen dat mensen met een lager inkomen niet onevenredig hoge uitgaven aan energie zullen hebben. Die maatregelen ontbreken nog.
- Er is te weinig aandacht voor armoedebestrijding en inkomensondersteuning van de inwoners van Caribisch Nederland, terwijl de Commissie sociaal minimum adviseerde om ook hier het minimuminkomen fors te verhogen.
- Een recent ingediend wetsvoorstel gaat uit van meer vertrouwen in mensen bij het omgaan met de complexiteit van ons systeem. In het hoofdlijnenakkoord is ook sprake van een andere benadering van menselijke ‘fouten’ die ontstaan in de wirwar van regels en eisen.
- Ook gaan aanmanings- en incassokosten van de overheid fors omlaag. Het Nibud hoopt dat deze verlaging zodanig is dat de rol van de overheid als schuldeiser verkleint.
- Een andere essentiële voorwaarde voor een stevig fundament onder bestaanszekerheid wordt in het hoofdlijnenakkoord niet benoemd: de afhankelijkheid van gemeentelijk beleid.
Het Nibud roept de nieuwe bewindslieden op om bij de invulling van het hoofdlijnenakkoord deze thema’s nauwkeurig te onderzoeken en beleid te maken dat recht doet aan de term bestaanszekerheid. Het zou daarom mooi zijn als dit kabinet een begin maakt met het verminderen van de afhankelijkheid van toeslagen, het toeslagensysteem vereenvoudigt en voor een solide basis van inkomensondersteuning zorgt. Op die manier krijgt bestaanszekerheid daadwerkelijk de structurele aanpak die noodzakelijk is.