Het Centraal Planbureau heeft onderzoek gedaan naar de effecten van de ‘bijstandsexperimenten’ op het gebruik van voorzieningen uit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), gezondheid en problematische schulden. Over het algemeen is er geen sprake van duidelijke effecten in de gemeenten waar geëxperimenteerd is, met uitzondering van de gemeente Utrecht. Daar nam het Wmo-gebruik toe als gevolg van de experimenten. Dit brengt weliswaar hogere kosten met zich mee, maar kan ook baten opleveren die er op den duur voor zorgen dat bijstandsgerechtigden makkelijker de weg naar werk vinden. Er zijn geen effecten op gezondheid en problematische schulden gevonden. Dit blijkt uit het onderzoek ‘Evaluatie experimenten Participatiewet: effecten op brede baten’, dat op 24 november is gepubliceerd.
Van bijstandsgerechtigden in Utrecht die ontheven werden van hun verplichtingen om werk te zoeken en re-integratiediensten te volgen ontvingen gedurende het experiment rond 7% begeleiding vanuit de Wmo, ten opzichte van 3% in de vergelijkingsgroep die de reguliere behandeling kreeg. Van de Utrechtse bijstandsgerechtigden die intensiever werden begeleid, volgden gedurende het experiment rond 3% dagbesteding vanuit de Wmo, vergeleken met 1% in de vergelijkingsgroep. Ook bij ruimere bijverdienmogelijkheden steeg in de Domstad het Wmo-gebruik.
Naast hogere kosten mogelijk ook baten
Meer Wmo-gebruik brengt hogere kosten met zich mee of een verschuiving van kosten van de Participatiewet naar de Wmo. Maar er zijn mogelijk ook maatschappelijke baten als mensen de nodige ondersteuning krijgen die zij anders niet hadden ontvangen. Alleen mensen met een Wmo-indicatie komen in aanmerking voor Wmo-diensten. Meestal staan deze personen verder af van de arbeidsmarkt, omdat zij te maken hebben met een opeenstapeling van problemen. Wmo-begeleiding en -dagbesteding kunnen erbij helpen om deze problemen aan te pakken en de afstand tot werk op termijn verkleinen. Daarnaast is dagbesteding ook een vorm van participatie voor mensen die (nog) niet volledig mee kunnen draaien op de arbeidsmarkt, waar zij baten aan kunnen ontlenen.
Geen effecten op gezondheid en problematische schulden
Er zijn geen effecten op gezondheid gevonden, gemeten op basis van medicijn- en zorggebruik. Ook is er geen effect op problematische schulden gevonden. Dit betekent echter niet dat deze effecten er niet kunnen zijn. Mogelijk hadden de experimenten zowel positieve als negatieve effecten op de fysieke en mentale gezondheid van de deelnemers, waardoor effecten per saldo klein en moeilijk waar te nemen zijn. Bovendien waren de effecten op werkhervatting veelal klein, wat ook de mogelijkheid tot het aflossen van schulden beperkt.
Lessen voor toekomstige experimenten
De experimenten hebben niet in alle gemeenten geleid tot een duidelijk effect en veelal zijn de resultaten met veel onzekerheid omgeven. Ook zijn de experimenten in de verschillende gemeenten lastig onderling te vergelijken, omdat ze per gemeente anders zijn vormgegeven. Bij toekomstige experimenten is het belangrijk om het aantal deelnemers te vergroten, zodat ook kleine effecten betrouwbaar kunnen worden waargenomen. Grotere aantallen zijn mogelijk als minder maatregelen tegelijk worden getest. Uniforme experimenten maken resultaten beter vergelijkbaar wanneer deze in verschillende gemeenten plaatsvinden.
Achtergrond
Tussen 2017 en 2019 hebben zes gemeenten experimenten uitgevoerd om te kijken wat werkt om meer mensen vanuit de bijstand aan het werk te krijgen. Hiervoor werden bijstandsgerechtigden ontheven van hun arbeids- en re-integratieverplichtingen, was er intensievere begeleiding naar werk of werden de mogelijkheden om naast de uitkering bij te verdienen uitgebreid. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft Deventer, Groningen, Nijmegen, Tilburg, Utrecht en Wageningen aangewezen als experimenteergemeenten. Op verzoek van SZW heeft het CPB eerder de effecten op uitstroom naar betaald werk onderzocht, in 2020 en 2022. In dit nieuwe onderzoek is gekeken naar de effecten op brede baten: Wmo-gebruik, gezondheid en problematische schulden.