Betalingsregelingen soms niet helder; weinig oog voor leefgeld
De 3 grootste schuldeisers van de rijksoverheid hebben weinig oog voor kwetsbare burgers die vanwege afbetaling van schulden onvoldoende leefgeld overhouden. De aanpak voor duizenden burgers met problematische schulden is daardoor onvoldoende effectief, met name als het aankomt op maatwerk.
De Algemene Rekenkamer doet in het op 23 maart 2023 gepubliceerde onderzoek aanbevelingen hoe de begeleiding door de Belastingdienst, CJIB en het CAK beter kan.
Communicatie over standaardregelingen helder en transparant
Wordt een standaard betalingsregeling afgesproken met een burger, dan is de communicatie van grote rijksorganisaties daarover wel helder.
Bij betalingsafspraak op maat schiet overheid tekort
Het ligt anders als standaardregelingen niet volstaan.
Maatregelingen worden minder vaak afbetaald dan standaardregelingen
De burgers die het aangaat worden niet of onvolledig geïnformeerd over afspraken op maat. Website, documenten of andere vormen van communicatie zijn niet helder wanneer afspraken op maat met de individuele burger mogelijk zijn. Zelfs als maatwerk nodig is, vermeldt de Belastingdienst bijvoorbeeld niet dat afspraken die langer duren dan 12 maanden mogelijk zijn – een gemiste kans, aldus de Rekenkamer. Pas als een standaardregeling geweigerd wordt en iemand daartegen in beroep gaat, blijkt er meer mogelijk. Maar een beroepsprocedure aangaan is voor tal van kwetsbare burgers vanwege stress en andere omstandigheden niet eens denkbaar.
Bestaansminimum niet goed beschermd
Volgens het rijksincassobeleid moet de rijksoverheid er rekening mee houden dat iemand voldoende geld overhoudt voor de dagelijkse boodschappen (leefgeld). Uit het onderzoek van de Rekenkamer blijkt dat CJIB en CAK hierover geen duidelijke interne afspraken hebben om het bestaansminimum te bepalen en te bewaken. Uit dossiers blijkt niet dat rekening wordt gehouden met de aflossingscapaciteit van een burger. Het wettelijke bestaansminimum kan in het gedrang komen als onvoldoende gelet wordt op de omstandigheid dat iemand bij verschillende instanties schulden heeft. De Belastingdienst heeft voorrang bij een belastingschuld, maar neemt dan schulden bij andere instanties of bedrijven niet ook in ogenschouw. Hierdoor is bij mensen met een grote of problematische schuld de afbetalingsberekening van de fiscus niet realistisch en slechts een papieren werkelijkheid. Een schuldenaar kan dan te weinig leefgeld overhouden. Langdurige schulden leiden tot stress en maken burgers kwetsbaarder.
Reactie minister voor Armoedebeleid
De minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen stelt in een reactie op dit onderzoek dat diverse overheidsorganisaties gaan samenwerken om de incasso te verbeteren en problematische schulden bij burgers te voorkomen of aanpakken. Het CAK en CJIB kondigen verbeteringen aan vanwege de bevindingen van de Rekenkamer. Ook de Belastingdienst geeft aan de voorlichting te verbeteren over mogelijkheden bij het afsluiten van een betalingsregeling.
De Algemene Rekenkamer merkt in haar nawoord op dat de minister niet ingaat op het probleem dat bij maatwerk de instanties onvoldoende het bestaansminimum voor burgers bewaken. De 3 onderzochte organisaties hanteren daar elk een verschillende norm voor. Duidelijke afspraken zijn nodig om zo spoedig mogelijk het bestaansminimum te beschermen.