Ook deze week was het weer raak: 200 vaten drugsafval waren gedumpt in Gelderland. Niet alleen Gelderland heeft hier last van, deze problematiek speelt in heel Nederland. Het lijkt steeds meer voor te komen, maar wat mag en kun je als gemeente hier tegen doen? Het opruimen van het drugsafval kost gemeenten en provincies veel geld.
Van belang is natuurlijk dat dit afval zo snel mogelijk wordt opgeruimd om (verdere) schade te voorkomen. Twee vragen moeten daarvoor worden beantwoord:
- Waar is het afval gedumpt, is dit op grond die in eigendom is van de gemeente of is deze grond van particulieren?
- Kan ik zelf het drugsafval direct opruimen en de gemaakte kosten verhalen op de eigenaren of moet ik hen eerst zelf die gelegenheid bieden?
Deze opinie stelt de tweede vraag centraal.
Verhalen kosten opruimen afval
Illustratief is een uitspraak van de Afdeling 27 februari van dit jaar (ECLI:NL:RVS:2019:622). Op een weiland werd tot twee keer toe gevaarlijk drugsafval gevonden. De gemeente wilde de kosten van het opruimen van dit afval verhalen op de eigenaren van het weiland. Maar zij hadden niets met het gedumpte afval te maken. De gemeente stelde dat de eigenaren van het weiland de wet overtraden, omdat ze het afval hebben laten liggen terwijl dat niet mag volgens het bestemmingsplan. De eigenaren wisten beide keren niet dat er drugsafval was gedumpt op hun weiland en konden dit ook niet weten. Onbekenden hebben het afval daar op een onverwacht moment achtergelaten. Daarom zijn de eigenaren niet de overtreders en was de gemeente niet bevoegd om tegen hen op te treden. En blijven de kosten voor rekening van de gemeente.
Wanneer is er sprake van een overtreder?
Zoals ook uit deze uitspraak volgt is het van belang om te kijken of iemand is aan te merken als overtreder.
Een overtreder is degene die een wettelijk voorschrift schendt (artikel 5:1 lid 2 Awb. Dit is in de eerste plaats degene die de verboden handeling fysiek verricht. Daarnaast kan in bepaalde gevallen degene die de overtreding niet zelf feitelijk begaat, maar aan wie de handeling is toe te rekenen, voor de overtreding verantwoordelijk worden gehouden en als overtreder worden aangemerkt (ECLI:NL:RVS:2014:2728).
Het proces na het vinden van drugsafval
Eigenaren van grond kunnen worden geconfronteerd met gedumpt drugsafval op hun grond. Dit kan zowel een burger als een overheid overkomen. De eigenaar van een terrein waar drugsafval is gedumpt, kan meestal niet worden verplicht om dat afval op te ruimen of de kosten van het opruimen te dragen, behalve bij overtreding van artikel 1a Woningwet (bij dumping op het erf bij een bouwwerk) en van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (het weten of redelijkerwijs kunnen weten van het strijdig gebruik). In het geval van een drugsafvaldumping is van belang dat er zo snel mogelijk adequaat wordt opgeruimd om mogelijke schade voor volksgezondheid en milieu te beperken. Op regionaal en lokaal niveau wordt geïnvesteerd in de samenwerking tussen ketenpartners om hier effectief op te treden.
Wat kan een gemeente doen om overlast te beperken?
Als er drugsafval is gedumpt kan de gemeente handhavend optreden, door middel van een last onder bestuursdwang of een last onder dwangsom. In de meeste gevallen (aangezien het een spoedeisende situatie betreft) zal sprake zijn van spoedeisende bestuursdwang artikel 5:31 lid 1 Awb). Dit betekent dat het bestuursorgaan dat bevoegd is om een last onder bestuursdwang op te leggen, in spoedeisende gevallen kan besluiten dat bestuursdwang zal worden toegepast zonder voorafgaande last en dus meteen handhavend optreedt, en het afval opruimt. De kosten hiervan zijn voor de overtreder, tenzij deze kosten redelijkerwijze niet of niet geheel aan hem of haar zijn toe te rekenen.
Bestuursdwang en kostenverhaal gaan in de regel samen (ECLI:NL:RVS:2017:1245). Hierop bestaat een uitzondering, namelijk als degene geen verwijt valt te maken van de situatie en voor het ongedaan maken van de situatie het algemeen belang in zulke mate is betrokken dat de kosten dus in redelijk niet voor diegene in rekening behoren te komen. Zoals de uitspraak van 27 februari, zoals hiervoor benoemd.
Naast de middelen bestuursdwang en spoedeisende bestuursdwang, is het natuurlijk van belang om het probleem aan de voorkant aan te pakken. Daartoe kunnen gemeenten burgers voorlichten over de gevaren en informeren over wat te doen als ze drugsafval vinden. Het is van belang om bewustwording te creëren en een verantwoordelijkheidsbesef voor de bescherming van onze fysieke leefomgeving. Helaas moeten we ook realistisch zijn en zal er altijd een illegaal circuit zijn en kunnen we het probleem niet geheel voorkomen.
Onder de Omgevingswet
De Omgevingswet bevat een algemene zorgplicht. Dit houdt in dat zowel overheden, bedrijven als burgers verantwoordelijk zijn voor een veilige en gezonde fysieke leefomgeving. Let op deze algemene zorgplicht is vooral een vangnet als er geen specifieke decentrale regels of Rijksregels van toepassing zijn. Zijn deze er wel dan geldt de algemene zorgplicht niet meer.
Naast de algemene zorgplicht is er ook een algemeen verbod opgenomen (artikel 1.7a Omgevingswet). Het is verboden om een activiteit te verrichten of na te laten als daardoor aanzienlijke nadelige gevolgen voor de fysieke leefomgeving (dreigen te) ontstaan. Hieronder vallen dus ook de drugsdumpingen nu deze aanzienlijke schade aan de kwaliteit van de bodem en water veroorzaken. Dit algemeen verbod is ook strafrechtelijk handhaafbaar.
Het storten van drugsafval is een milieubelastende activiteit waarvoor op grond van artikel 2.11 Bal een specifieke zorgplicht bestaat. Deze specifieke zorgplichten gelden direct voor burgers en bedrijven.