Ik begin deze opinie met de onderdelen van de AI-verordening (AI-act) die op 2 februari 2025 in werking zijn getreden. In het tweede deel ga ik in op de WGS.
De AI-verordening (AI-act)
Op 1 augustus 2024 is de AI-verordening in werking getreden voor alle landen in Europa. De verordening treedt gefaseerd in werking. Op 2 februari 2025 zijn de eerste concrete verplichtingen voor gemeenten ingegaan. Dit zijn:
- verplichtingen met betrekking tot de AI-geletterdheid
- verbodsbepalingen
- algemene bepalingen
De AI-verordening geeft (onder meer) gebruiksverantwoordelijken en aanbieders duidelijke eisen en verplichtingen met betrekking tot de toepassing van AI in hun systemen en producten.
Dat zie je ook terug in de Uitvoeringsanalyse van de VNG. Voor gemeenten is het van belang om te weten welke verplichtingen uit de AI-verordening van toepassing zijn. Beantwoord daarvoor deze vier vragen:
1. Is ons systeem een ‘AI-systeem’ volgens de AI-verordening?
2. Indien ja, in welke van de risicocategorieën valt het AI-systeem?
3. Zijn wij aanbieder of gebruiksverantwoordelijke van het AI-systeem?
4. Aan welke verplichtingen moeten wij ons dan houden?
AI- bewustwording van belang voor gebruikers en niet gebruikers
AI- bewustwording van belang voor gebruikers en niet gebruikers
Het antwoord op de vier vragen bepaalt welke maatregelen er nodig zijn. Een belangrijke maatregel die nodig is volgens de Uitvoeringsanalyse van de VNG gaat over bewustwording en kennis. Denk dan bijvoorbeeld aan collectieve trainingen voor overheidsmedewerkers om hun kennis over AI-mogelijkheden, risico’s en verplichtingen te vergroten.
Het punt van bewustwording licht ik hieronder graag nog even verder uit.
Want AI-geletterdheid gaat niet alleen over de technische werking van AI-systemen, maar ook over de sociale, ethische en praktische aspecten. Dat leest u ook terug in het document ‘aan de slag met AI-geletterdheid‘ van de Autoriteit Persoonsgegevens.
Het is belangrijk dat medewerkers begrijpen hoe zij de output van een AI-systeem moeten interpreteren. In de wet staat niet welke maatregelen gemeenten precies moeten nemen om AI-geletterdheid bij de medewerkers te bevorderen. Ook hoeft niet iedereen binnen de gemeenten evenveel te weten van bepaalde AI-systemen.
De medewerkers die met de AI- systemen werken, de gebruikers, moeten over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om te weten wat de risico’s zijn en hoe het AI-systeem werkt. Andere medewerkers die niet met deze systemen werken, de zogenaamde niet-gebruikers, hoeven niet precies te weten hoe het systeem werkt, maar zij moeten er wel van op de hoogte zijn dat er AI-systemen worden ingezet en waarom. De gedachte daarachter is dat medewerkers met deze kennis binnen hun functie beter hun verantwoordelijkheid nemen. Voor de ene functie is dus meer kennis nodig dan voor de andere.
De Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden
Een ander belangrijk onderwerp is de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkings-verbanden (WGS) die per 1 maart 2025 in werking treedt. Deze wet heeft als doel om een juridische basis te geven voor het uitwisselen en verwerken van informatie door samenwerkingsverbanden.
De WGS regelt onder andere de gegevensverwerking binnen samenwerkingsverbanden.
De wet heeft betrekking op 4 bestaande samenwerkingsverbanden:
- De Zorg- en Veiligheidshuizen (ZVH’s) als het gaat om complexe problemen die het straf-, zorg- en gemeentelijke domein overstijgen, bijvoorbeeld huiselijk geweld, (jeugd)criminaliteit en onbegrepen, ernstig verward gedrag
- De Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s), die strijden tegen georganiseerde en ondermijnende criminaliteit
- Het Financieel Expertisecentrum (FEC), dat als doel heeft om de integriteit van de financiële sector te versterken en om daarmee de illegale geldstromen in en door Nederland terug te dringen
- De Infobox Crimineel en Onverklaarbaar Vermogen (iCOV), die rapportages opstelt waaruit kan worden opgemaakt waar mogelijk crimineel of fiscaal ontdoken vermogen wordt verborgen.
Het college is bijvoorbeeld voor de Participatiewet deelnemer aan het Riec en de Zorg- en Veiligheidshuizen. Als deelnemer aan deze samenwerkingsverbanden kan het college een signaal afgeven of zelfs (persoons)gegevens delen.
Ook wordt het college in de wet aangewezen als deelnemer van het samenwerkingsverband ZVH. Het college zal in het kader van Jeugdhulp en hulp op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) gegevens uitwisselen met het samenwerkingsverband bij het uitvoeren van onder andere de volgende taken:
- inzetten van jeugdhulp
- uitvoeren van kinderbescherming
- aanwijzen en aansturen van leerplichtambtenaren
- het verstrekken van een tegemoetkoming
- (het onderzoek naar) de inzet van een maatwerkvoorziening (ZIN of pgb)
- het maken van een heroverweging
- het intrekken en herzien
- het terugvorderen
Conclusie
Deze 2 belangrijke recente ontwikkelingen hebben veel impact op gemeenten. Het is dus van belang deze ontwikkelingen goed in het vizier te hebben en hier tijdig maatregelen voor te treffen.
Zie voor meer informatie over de gevolgen van de AI-verordening voor gemeenten en de WGS:
- het document ‘aan de slag met ai-geletterdheid ‘ van de Autoriteit Persoonsgegevens
Meer weten?
In alle Kennisbanken van Schulinck hebben wij een onderdeel ‘privacy’ opgenomen. Hierin komen onder andere de Avg en de Woo aan de orde. En daarnaast privacyonderwerpen specifiek voor bepaalde wetgeving. Zoals het recht op inzage van een ouder in een dossier voor jeugdhulp. Of de mogelijkheid van een Wmo-consulent om persoonsgegevens aan een aanbieder te verstrekken. En mag een bijstandsconsulent informatie delen met het UWV of een werkgever?
Wil je hier meer over weten, neem dan een proefabonnement op Schulinck Participatiewet, Wmo, Jeugd, Inburgering of Schuldhulpverlening.
