Het Ald Weishoès is een Rijksmonument. Mijns inziens een belangrijk monument om te behouden. In deze opinie ga ik graag in op de vraag hoe gemeenten hun participatie onder de Omgevingswet kunnen vormgeven als onderdeel van het borgen van Rijksmonumenten.
Rijksmonumenten zijn onderdeel van het cultureel erfgoed dat onder de Omgevingswet beschermd moet worden. Ze geven een eigen gezicht en identiteit aan een gemeente. Inwoners van een gemeente kunnen een bijdrage leveren aan het behoud van deze Rijksmonumenten. Maar daar moeten ze wel de kans voor krijgen. Onder de Omgevingswet lenen zich de omgevingsvisie en het omgevingsplan zich daar bij uitstek voor.
Participatie bij omgevingsvisie
Participatie voor de omgevingsvisie is vormvrij. Wel maakt de manier waarop participatie heeft plaatsgevonden en wat er met de inbreng is gedaan, onderdeel uit van het besluit tot vaststelling van de omgevingsvisie.
Kijken we naar de rol van Rijksmonumenten binnen een gemeente, dan kan de gemeente wat betreft de motivering onder andere de volgende punten inventariseren bij inwoners:
- Perspectieven en toekomstbeelden op het gebied van Rijksmonumenten.
- De herinneringen van inwoners aan Rijksmonumenten. Vertel het verhaal van een gemeente aan de hand van thema’s of raadpleeg cultuurhistorische en/of archeologische waardenkaarten.
- De kernwaarden van bepaalde Rijksmonumenten voor inwoners. Een kernwaardensessie of verhaallijnensessie kan helpen om te zien waarom burgers bepaalde dingen wel en bepaalde dingen niet als erfgoed zien. Wat is belangrijk voor hen?
Op deze manier wordt er een beeld geschetst van de oude elementen van een gemeente die volgens inwoners behouden moeten blijven. Deze gegevens kunnen vervolgens op hun beurt weer dienen als vertrekpunt voor andere ruimtelijke opgaven, zoals de energietransitie en biodiversiteit. Des te belangrijker om een goed beeld te hebben van onder andere de Rijksmonumenten als cultureel erfgoed die volgens inwoners behouden moet blijven.
Participatie bij omgevingsplan
Als via de omgevingsvisie een goed beeld is geschetst van de te behouden oude elementen en de kernwaarden van bepaalde Rijksmonumenten in een gemeente, wordt via het omgevingsplan concreter bekeken hoe het erfgoedbeleid met betrekking tot Rijksmonumenten ingevuld wordt. Hier speelt participatie ook weer een belangrijke rol.
Participatie voor het omgevingsplan is net zoals bij de omgevingsvisie vormvrij. Wel geldt een kennisgeving en motiveringsplicht. De gemeente legt uit hoe participatie is vormgegeven.
De gemeente kan inwoners bij het opstellen van het omgevingsplan voor wat betreft Rijksmonumenten op de volgende manieren betrekken:
- Bij de vraag of het toedelen van de functie ‘Rijksmonument’ aan bepaalde locaties nodig is om ongewenste activiteiten bij het Rijksmonument te voorkomen. Let op: het toedelen van de functie ‘Rijksmonument’ in het omgevingsplan kan alleen om andere (aanvullende) regels te stellen dan de vergunningplicht voor een rijksmonumentenactiviteit (artikel 5.1 lid 1 sub b Ow).
- Bij de vraag of er (aanvullende) regels nodig zijn voor bepaalde activiteiten. Denk aan aanvullende regels die betrekking hebben op het gewenste of toegelaten gebruik van een locatie, regels die betrekking hebben op de omgeving van een rijksmonumentenactiviteit (artikel 5.130 Bkl) of maatwerkregels ter invulling van de specifieke zorgplicht tot het voorkomen van beschadiging en vernieling van rijksmonumenten zoals ten aanzien van de omgeving (artikel 13.7 Bal).
Let op:
- Er gelden bepaalde instructieregels vanuit het Rijk voor het beschermen van cultureel erfgoed waar de Rijksmonumenten onderdeel van zijn. Dit gaat om de vraag wat onder de Omgevingswet moet gebeuren om het cultureel erfgoedbeleid vorm te geven. Deze opinie gaat in op de vraag hoe het cultureel erfgoedbeleid wordt vormgegeven.
- De gemeente kan kiezen om aanvullende regels zoals hierboven op te nemen in het omgevingsplan óf de erfgoedverordening. Regels met betrekking tot de fysieke leefomgeving blijven namelijk tot 2029 in de erfgoedverordening staan. Na 2029 moeten alle regels die gaan over de fysieke leefomgeving, opgenomen zijn in het omgevingsplan.
In het belang van de inwoners en de identiteit van de gemeente, staat het de gemeente goed als gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden om inwoners te betrekken bij de vormgeving van het erfgoedbeleid voor Rijksmonumenten.
Conclusie
De waarde die inwoners aan Rijksmonumenten hechten kan groot zijn. Onder de Omgevingswet heeft de gemeente mogelijkheden om inwoners te betrekken bij de vormgeving van het erfgoedbeleid voor Rijksmonumenten. Denk aan het inventariseren van de waarde die inwoners aan bepaalde Rijksmonumenten hechten via de Omgevingsvisie en het betrekken van inwoners bij de vraag of aanvullende regels in het omgevingsplan/erfgoedverordening nodig zijn voor bepaalde activiteiten bij Rijksmonumenten. In het belang van de inwoners en de identiteit van de gemeente, staat het de gemeente goed als deze mogelijkheden worden gebruikt.
Op deze manier voelen inwoners zich gehoord en zullen elementen zoals die van het ‘Ald Weishoes’¹ niet verloren gaan.
Meer weten over cultureel erfgoed, participatie én andere thema’s onder de Omgevingswet?
Neem dan een abonnement op onze kennisbank Schulinck Omgevingsrecht. Wilt u als gemeente weten wat er nog allemaal op u af komt vóór inwerkingtreding van de Omgevingswet en hoe u zich hier op moet voorbereiden, kijk dan ook eens op schulinck.nl/opleidingen.
¹ Opening Ald Weishoès: “Over 300 jaar staat dit bijzondere gebouw er nog steeds” – VenloVanbinnen