Een school belt met het wijkteam om te overleggen over een gezin. De eerste vraag van het wijkteam is of het gezin weet van het overleg met het wijkteam en of het gezin daar toestemming voor heeft gegeven. De school raakt geïrriteerd en snapt niet waarom het wijkteam ‘zo moeilijk doet’. De school voelt er weinig voor om voor zo’n kort telefonisch overleg contact te zoeken met het gezin. Men begrijpt niet waarom het wijkteam zo moeilijk doet. ‘ We vertrouwen elkaar toch en we willen samen het beste voor het gezin’.
Zo wordt, ook in wijkteams, soms tegen het toestemmingsvereiste aangekeken: een bureaucratische hindernis die goede hulp eerder in de weg staat dan bevordert. Ik denk dat het precies andersom is, dat het wettelijk toestemmingsvereiste* wijkteams en hulpverleners kan helpen om de ambities van de transitie waar te maken: eigen kracht van burgers aanspreken, hun problemen niet overnemen maar hen helpen om ze zelf op te lossen en hun eigen hulpvragen voorop stellen.
De wettelijke regels over het vragen van toestemming hebben tot doel om het vertrouwen in het wijkteam overeind te houden, zodat de drempel om het wijkteam om ondersteuning te vragen laag blijft. Als burgers merken dat de informatie die zij bijvoorbeeld voor een aanvraag voor jeugdhulp hebben verstrekt, met school wordt gedeeld, of wordt gebruikt voor een bijstandsuitkering, zal dat het vertrouwen in het wijkteam schaden. Dan bestaat het risico dat burgers zich gaan afkeren van het wijkteam. Precies die burgers die je zou willen helpen, keren zich dan wellicht van je af. Zo bezien is het toestemmingsvereiste voor het wijkteam een belangrijk methodisch instrument om er voor te zorgen dat de mensen die echt hulp nodig hebben ook naar het team toe komen.
Is de ambitie van de transitie dan niet ook om meer samen te werken onder het motto Eén gezin, één plan? Dat is zeker de bedoeling, vooral als gezinnen met veel problemen tegelijk kampen. Maar wat is er tegen om voor het overleg over zo’n plan toestemming aan het gezin te vragen? Het gezin zal vaak al lang blij zijn dat de professionals met elkaar samen gaan werken en hun acties op elkaar afstemmen.
Maar loop je als wijkteam geen onnodige risico’s als je vast houdt aan de wettelijke regels over het toestemmingsvereiste? Dat hoeft niet want de wet biedt professionals de mogelijkheid om, bij wijze van hoge uitzondering, overleg te voeren of informatie te verstrekken zonder toestemming van de betrokkene(n). Dat is mogelijk in die gevallen waarin 1)de veiligheid of de gezondheid van mensen wordt bedreigd, 2) toestemming vragen of krijgen niet mogelijk is en 3)informatie verstrekken of overleg voeren noodzakelijk is om mensen te beschermen of hulp te bieden. Kortom: toestemming vragen is de basisregel, ‘doorpakken’ mag als het echt niet anders kan.
* Wijkteams hebben toestemming nodig van hun klanten omdat een aantal leden van het wijkteam een geheimhoudingsplicht heeft, bijvoorbeeld op grond van de Wgbo of de Jeugdwet, of op grond van gedrags – en beroepscodes van de NVMW, het NIP en NVO. Daarnaast geldt voor de uitwisseling tussen bijvoorbeeld jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning eveneens het toestemmingsvereiste (zie art. 5.1.1 lid 4 Wmo en art. 7.3.11 Jeugdwet).