Onlangs is het ontwerp van het Tijdelijk besluit experimenten Participatiewet gepubliceerd. Dit besluit voorziet in ruimte voor maximaal 25 gemeenten (of minder gemeenten als 4% van de bijstandspopulatie is bereikt) om te experimenteren met de arbeids- en re-integratieverplichtingen en met een verruiming van de inkomstenvrijlating. Wordt door het Tijdelijk besluit experimenten Participatiewet verstrekking van een basisinkomen aan bijstandsgerechtigden mogelijk gemaakt?
Tijdens het nota-overleg over de initiatiefnota van het lid Klein: “Zeker Flexibel: over anders denken over werk en sociale zekerheid met een onvoorwaardelijk basisinkomen” is gevraagd naar de laatste stand van zaken inzake de experimenten binnen de Participatiewet. Het lijkt erop dat deze vraag is gesteld vanuit het perspectief om een basisinkomen voor bijstandsgerechtigden mogelijk te maken. Op die grond vermoed ik dat de experimenteerruimte die aan gemeenten wordt gegeven op grond van het Tijdelijk besluit experimenten Participatiewet (hierna: Tijdelijk besluit) is ingegeven met het basisinkomen in het achterhoofd. Een basisinkomen is een vast inkomen dat iemand krijgt zonder daar voorwaarden bij te stellen. Het Tijdelijk besluit biedt volgens mij in ieder geval geen ruimte voor een zuiver basisinkomen. Dit zal ik nader toelichten door eerst de experimenteerruimte van het Tijdelijk besluit kort aan de orde te stellen en dit vervolgens te verbinden met het principe van het basisinkomen.
Experimenteren: tijdelijke ontheffing of intensivering van arbeids- en re-integratieverplichtingen
In het Tijdelijk besluit is voorzien in experimenteerruimte ten aanzien van de arbeids- en re-integratieverplichtingen. Bij wijze van experiment kan een groep bijstandsgerechtigden tijdelijk worden ontheven van de arbeids- en re-integratieverplichtingen. Ook is het mogelijk dat een groep bijstandsgerechtigden tijdelijk een intensivering krijgen van de arbeids- en re-integratieverplichtingen. Dit betekent dat het aantal fysieke contactmomenten tussen bijstandsgerechtigde en gemeente ten minste verdubbelen en een bijstandsgerechtigde zal meer activiteiten in het kader van de arbeidsinschakeling moeten ondernemen.
Experimenteren: verruiming inkomstenvrijlating
In de Participatiewet is bepaald dat inkomsten uit arbeid tot 25% van die inkomsten en met een maximum van € 199,00 per maand gedurende maximaal 6 maanden niet op de bijstand in mindering worden gebracht, mits dit bijdraagt aan de arbeidsinschakeling van de bijstandsgerechtigde. Het Tijdelijk besluit voorziet als experiment in een inkomstenvrijlating tot 50% van die inkomsten met een maximum van € 199,00 per maand gedurende maximaal 24 maanden tijdens het experiment voor alleenstaanden, mits dit bijdraagt aan de arbeidsinschakeling van de bijstandsgerechtigde. Voor gehuwden geldt een maximum van € 142,00 gezamenlijk per maand.
Het Tijdelijk besluit voorziet volgens mij niet in ruimte voor gemeenten om te experimenteren met een zuiver basisinkomen
Ten opzichte van de huidige inkomstenvrijlating biedt het Tijdelijk besluit overigens niet in alle gevallen meer ruimte om te experimenteren. De periode waarover de inkomsten worden vrijgelaten en het percentage van de inkomsten dat kan worden vrijgelaten, is wel ruimer, maar het maximaal vrij te laten bedrag blijft € 199,00 voor een alleenstaande. Daarnaast gaat het Tijdelijk besluit voor gehuwden uit van één bedrag van € 142,00 gezamenlijk per maand. Dat is slechts € 71,- per persoon! Dat is volgens Schulinck niet conform de bedoeling van de huidige inkomstenvrijlating van artikel 31 lid 2 onderdeel, Participatiewet. Schulinck meent dat de inkomstenvrijlating van artikel 31 lid 2 onderdeel in Participatiewet voor elke partner afzonderlijk geldt.
Ruimte voor verstrekking basisinkomen aan bijstandsgerechtigden?
Het Tijdelijk besluit voorziet volgens mij niet in ruimte voor gemeenten om te experimenteren met een zuiver basisinkomen. Een basisinkomen is een vast inkomen dat iemand krijgt zonder daar voorwaarden bij te stellen. Wat betreft het aspect ‘zonder daar voorwaarden bij te stellen’ loopt het spaak. Met toepassing van het Tijdelijk besluit kan de bijstandsgerechtigde tijdelijk worden ontheven van de arbeids- en re-integratieplicht. Dit leidt tot verstrekking van een bedrag waar minder verplichtingen aan kleven, maar de bijstandsgerechtigde zal toch aan voorwaarden moeten voldoen om in aanmerking te komen voor bijstand. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de inkomens- en vermogensgrens. Met de verruiming van de inkomstenvrijlating krijgt een bijstandsgerechtigde in bepaalde mate meer ruimte om zijn inkomsten uit arbeid te behouden naast zijn uitkering. Echter zie ik geen verband tussen deze experimenteerruimte en het verstrekken van een basisinkomen aan bijstandsgerechtigden. Deze experimenteerruimte ziet meer op het sneller laten uitstromen uit de uitkering van bijstandsgerechtigden.