Het traject van geslachtsverandering is een traject van jaren. In die jaren kan gereserveerd worden voor de kosten die de geslachtsverandering met zich meebrengen. Denk hierbij niet alleen aan het registreren van de geslachtswijziging in de BRP en in een (nieuw) paspoort, maar ook aan de vervanging van de garderobe. Kosten die feitelijk al vanaf het begin van het transitietraject voorzienbaar zijn.
Is het gerechtvaardigd om bijzondere bijstand toe te kennen voor niet-medische kosten die zich voordoen bij geslachtswijziging? Ik beoordeel een drietal kosten:
- De kosten van de gender- of deskundigenverklaring.
- Legeskosten voor de vervanging van paspoort en verblijfsdocument.
- De kosten van vervanging van de garderobe.
Deskundigenverklaring voor wijziging in paspoort
Om een wijziging van het geslacht te laten doorvoeren in de BRP en in het paspoort moet een gender- of deskundigenverklaring worden overgelegd. Deze kosten zijn noodzakelijk om tot registratie van geslachtswijziging te komen. De bijzondere omstandigheid is dat het bijzonder is dat het bij geboorte gegeven geslacht niet in overeenstemming is met het (door de deskundige te bevestigen) ervaren geslacht. Je kan dan ook niet stellen dat de algemene bijstand voorziet in deze kosten. Als aan de draagkrachtvereisten wordt voldaan bestaat er dus recht op bijzondere bijstand voor deze kosten.
Bevestiging hiervan vind ik bij de Rechtbank Overijssel1. Deze oordeelde dat de kosten van een genderverklaring inderdaad als noodzakelijk moeten worden aangemerkt, aangezien dat nodig is om zich volgens het nieuwe geslacht te laten registreren. Iets wat zich bij de meeste mensen nooit zal voordoen. De Rechtbank Amsterdam deelt dit oordeel 2.
Legeskosten nieuw paspoort of vervanging verblijfsdocument
In de rechtspraak wordt als vast aangenomen dat voor legeskosten in principe moet worden gereserveerd3. Omdat iedereen deze kosten periodiek heeft in verband met een nieuw paspoort of bijvoorbeeld het verlengen van een rijbewijs, moet voor deze kosten gereserveerd worden. Het zijn incidenteel noodzakelijke algemene kosten van het bestaan. Alleen als een belanghebbende aannemelijk maakt dat voor deze kosten niet gereserveerd kon worden bestaat een uitzondering. Dat er niet gereserveerd had kunnen worden ligt in het geval van geslachtswijziging niet voor de hand. Het traject ernaartoe is een lange weg, zodat er in ieder geval voldoende tijd is om te reserveren voor kosten die opkomen nadat de wijziging tot stand is gekomen. Hoewel de geslachtswijziging op zich natuurlijk bijzonder is, zijn de kosten voor aanschaf van een nieuw paspoort geen bijzondere kosten. Naar mijn mening geldt dit ook voor vervanging van een verblijfsdocument in verband met het wijzigen van het geslacht. De Rechtbank Amsterdam deelt deze mening niet 4.
Zonder op deze laatste uitspraak al te diep in te gaan kan ik het niet laten om er toch wat over te zeggen. Er wordt gesteld dat de situatie van eiseres niet is te vergelijken met de situatie van een vluchteling die geen geslachtsverandering heeft ondergaan en die om verlenging van een verblijfsdocument verzoekt. Dit zou kosteloos zijn. Eiseres vraag hier om bijzondere bijstand voor de kosten van vervanging van het verblijfsdocument. Ik vind de stelling dat belanghebbende wordt benadeeld omdat zij transgender is hier niet te verdedigen. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen vervanging van het document en verlenging van het document. Dit is appels met peren vergelijken. Hier had de situatie moeten worden vergeleken met andere vreemdelingen die kosten hebben voor vervanging van het document. Iedere vreemdeling die zich gesteld ziet voor vervanging van een verblijfsdocument moet daarvoor hetzelfde betalen, ongeacht de reden van vervanging. Dit kan vervanging zijn omdat de vergunning is gestolen, verloren of, zoals in dit geval, het geslacht moet worden gewijzigd. In alle gevallen is er sprake van noodzakelijke kosten voor de vervanging. In alle gevallen moet worden beoordeeld of er sprake is van een bijzondere situatie.
Vervanging van de garderobe
Kosten van kleding zijn algemene kosten van het bestaan die worden bestreden uit een inkomen op bijstandsniveau5. Bijzondere bijstand voor deze kosten is slechts mogelijk als er zich bijzondere omstandigheden voordoen6. Een geslachtswijziging is weliswaar een bijzondere omstandigheid, maar de aanschaf van kleding brengt kosten met zich mee die iedereen heeft. Ik vooronderstel dat de garderobe van een transgender niet ineens zal moeten worden vervangen. In principe mag er naar mijn mening van uit worden gegaan dat er een mate van geleidelijkheid is en dat de geleidelijke vervanging kan worden bekostigd uit een inkomen op bijstandsniveau. Ditzelfde geldt als iemand aanzienlijk gewicht verliest na bijvoorbeeld een maagverkleining of een gastric bypass. Ook geldt dit voor iemand die door medicijngebruik in gewicht aankomt. Ik vind hierover geen uitspraken om mijn mening aan te toetsen.
Soms moeten we het doen met ons gezonde verstand
Tot slot
De wet en de rechtspraak kunnen onmogelijk gelijke tred houden met maatschappelijke ontwikkelingen. Er zijn dus vraagstukken die niet op voorhand kunnen worden beantwoord aan de hand van uitspraken of wetsontwikkelingen. Bij dit vraagstuk trof ik bij toeval heel recente uitspraken van de Rechtbank Overijssel en Rechtbank Amsterdam aan, waaraan ik mijn antwoorden heb kunnen toetsen. Of de CRvB de uitspraken van deze rechtbanken kan volgen is koffiedikkijken en ook nog eens afhankelijk van de vraag of (hoger) beroep wordt ingesteld. Voorlopig moeten we het dan ook doen met ons eigen gezonde verstand en de uitspraken tot nu toe.
Wil je als gemeente op de hoogte blijven van alle actuele ontwikkelingen op het gebied van Schuldhulpverlening, Inburgering, de Jeugdwet, de Participatiewet of de Wmo? Neem dan een abonnement op onze Kennisbanken Schuldhulpverlening, Inburgering, Jeugd, Participatiewet en/of Wmo.
1 Rechtbank Overijssel, 19-1-2018, ECLI:NL:RBOVE:2018:177
2 Rechtbank Amsterdam, 01-04-2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:1644
3 zie bijvoorbeeld ECLI:NL:CRVB:2010:BO2875 en CRvB 02-04-2013, ECLI:NL:CRVB:2013:BZ6083
4 Rechtbank Amsterdam, 23-12-2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:7851
5 CRvB 13-10-2015, ECLI:NL:CRVB:2015:3483
6 CRvB 31-7-2018, ECLI:NL:CRVB:2018:2454 en CRvB 13-10-2015, ECLI:NL:CRVB:2015:3483