Laat ik direct met de deur in huis vallen: Een officieel bewijs dat iemand mantelzorger is bestaat niet. Toch vragen organisaties hierom. Bijvoorbeeld als de mantelzorger de gemeente vraagt om een parkeervergunning voor mantelzorgers, een mantelzorgwoning of een urgentieverklaring voor een sociale huurwoning. Een mantelzorgverklaring is dan het ‘bewijs’ dat iemand mantelzorger is van een familielid, vriend, kennis of buur die hulp nodig heeft door ziekte, een beperking of ouderdom.
Een officieel bewijs dat iemand mantelzorger is bestaat niet.
Wat regelt de wet?
In de Wmo is niets geregeld over het afgeven van een mantelzorgverklaring. Toch zien we nog vaak dat hiervoor een melding wordt gedaan bij de afdeling Wmo. De gemeente moet dit soort meldingen als ‘normale’ meldingen behandelen. Een Wmo-consulent doet dan onderzoek. Uit dit onderzoek kan blijken dat sprake is van mantelzorg. Dit wordt opgenomen in het onderzoeksverslag, welke de cliënt zou kunnen gebruiken als mantelzorgverklaring. Maar is dit de juiste manier? Om hier een antwoord op te kunnen geven moeten we verder kijken in de wet.
In bijlage 1 van het Besluit bouwwerken leefomgeving staat het begrip mantelzorg opgenomen. Daarbij is ook opgenomen dat de behoefte aan mantelzorg met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of een door de gemeente aangewezen sociaal-medisch adviseur aangetoond kan worden. Een verklaring zou in dit geval als onderbouwing voor een aanvraag voor een mantelzorgwoning gebruikt kunnen worden.
In de Wmo, het Besluit bouwwerken leefomgeving of een andere wet is niets vastgelegd over waar deze verklaring aan moet voldoen en op grond van welke wettelijke basis de behoefte aan mantelzorg vastgesteld moet worden. Dat maakt het problematisch en niet duidelijk waaraan een verklaring moet voldoen. Zou een onderzoeksverslag als een mantelzorgverklaring kunnen fungeren? Als u uit gaat van de tekst in het Besluit bouwwerken leefomgeving niet. Want er is geen sprake van een sociaal-medisch adviseur. Maar als u naar het doel van de verklaring kijkt, dan lijkt het me een prima manier om vast te stellen of sprake is van mantelzorg. Bij een Wmo-onderzoek heb je juist vaak een getrouwe weergave van de feitelijke situatie.
Wie geeft een mantelzorgverklaring af?
In het Besluit bouwwerken leefomgeving staan de huisarts, wijkverpleegkundige en sociaal-medisch adviseur genoemd voor het afgeven van een mantelzorgverklaring. Maar huisartsen geven geen mantelzorgverklaring meer af sinds de KNMG in 2020 de Richtlijn geneeskundige Verklaring heeft opgesteld. In deze richtlijn staat dat een geneeskundige verklaring, zoals een mantelzorgverklaring, alleen mag worden afgegeven door een onafhankelijke arts. En niet door iemands eigen, behandelend (huis)arts.
Een wijkverpleegkundige die zorg levert is daarom ook niet de aangewezen persoon voor het afgeven van een mantelzorgverklaring. Die is (ook) niet onafhankelijk en heeft een vertrouwensband met de cliënt die u niet wilt beschadigen door een ongunstige verklaring.
Een extern medisch adviseur lijkt mij dan nog de beste optie. Al geldt bij een regulier medisch advies dat de adviseur de medische situatie van de cliënt onderzoekt. Voor een mantelzorgverklaring zal hoofdzakelijk bekeken worden of mantelzorg wordt verleend. Hoe de medisch adviseur dit vast moet stellen is niet vastgelegd in de wet. Ik denk dat dit door een gesprek met de mantelzorger en degene die mantelzorg ontvangt wel mogelijk is.
Stoppen met eisen van mantelzorgverklaring?
Tijdens het debat over de begroting van VWS in de Tweede Kamer roept de ChristenUnie de regering met een motie op om te stoppen met het eisen van een mantelzorgverklaring. In de motie benoemt de ChristenUnie het belang van mantelzorgers in onze samenleving en de noodzaak tot goede ondersteuning daarvan. Daarom verzoekt de ChristenUnie de regering om met gemeenten in gesprek te gaan over het stoppen met het eisen van een mantelzorgverklaring en meer vanuit vertrouwen de mantelzorgers te ondersteunen. Er is nog (lang) geen standpunt hierover ingenomen, maar de motie zegt wel iets over het vereisen van de mantelzorgverklaring.
Hoe kunnen we het mantelzorgers makkelijker maken?
Er zijn verschillende mogelijkheden om de mantelzorger te helpen bij het leveren van een bewijsstuk waaruit blijkt dat daadwerkelijk mantelzorg wordt verleend.
Eigen verklaring
Geef de mantelzorger de mogelijkheid zelf een verklaring op te stellen of stel een vragenformulier beschikbaar waarmee de mantelzorger kan aantonen dat hij/zij mantelzorg verleent.
Afschrift (medisch) dossier
Stel aan de hand van een afschrift van het (medisch) dossier van degene die mantelzorg ontvangt vast of sprake is van mantelzorg. In een medisch dossier staan vaak belangrijke feiten over de gezondheidstoestand en soms ook over de mantelzorg die hij/zij ontvangt en van wie. Dit kan natuurlijk niet zonder toestemming van de betrokkene. Want anders bestaat er geen grond waarop u deze persoonsgegevens mag ‘verwerken’.
Meer informatie hierover vindt u op de pagina grondslag voor verwerking persoonsgegevens in de kennisbank Schulinck Wmo.
Stel een onafhankelijk arts beschikbaar
De organisatie die vraagt om een mantelzorgverklaring kan doorverwijzen naar een onafhankelijk arts. De cliënt hoeft hier dan niet zelf naar op zoek. Hier kleeft wel een nadeel aan, want dit onderzoek kost geld. Een mantelzorger kan daardoor voor kosten komen te staan. Zo maken we het de mantelzorgers niet makkelijker en maken we mantelzorg verlenen zeker niet aantrekkelijker. Ik ben daarom van mening dat de organisatie die de mantelzorgverklaring vraagt ook de kosten voor het onderzoek moet betalen.