Inleiding
Mijn goede voornemen voor 2023: meer sporten. Niet echt origineel en niet voor het eerst. Maar in de vrolijke chaos van mijn dagelijkse leventje schiet het er vaker bij in dan ik zou willen.
Wat ik heb met sporten, heeft ‘de wereld’ met biodiversiteit.
Iedereen vindt biodiversiteit belangrijk. De Conventie voor Biologische Diversiteit uit 1992 en de Vogel- en Habitatrichtlijnen van de EU laten zien dat de wereldwijde ambities groot zijn. Toch verkeert de wereld in een biodiversiteitscrisis. Door menselijk handelen verloopt het uitsterven van soorten honderden malen sneller dan het ‘natuurlijke tempo’. Dit vormt een risico voor de lucht-, bodem- en waterkwaliteit, de voedselvoorziening en versnelt de klimaatverandering.
Om dit op te lossen stonden ze voor een enorme puzzel in Montreal. Er is een akkoord bereikt. Maar organisaties als het Wereld Natuur Fonds en Greenpeace waarschuwen dat alles valt of staat met de uitvoering. In een drieluik opinies zoom ik in op een piepklein stukje van die puzzel én die uitvoering, namelijk het omgevingsrecht. Deze opinie is deel 1: wat is biodiversiteit en waarom is het belangrijk? Hierin een suggestie van 3 goede voornemens voor het nieuwe jaar om biodiversiteit een sterkere positie te geven in het omgevingsrecht.
Wat is biodiversiteit en waarom is het belangrijk?
Waarom sporten? Sporten is meer dan intensief bewegen. Het is goed voor de gezondheid, zowel fysiek (betere conditie) en mentaal (meer energie en vrolijker). En het kan ook best leuk zijn (soms).
Biodiversiteit is meer dan diertjes en plantjes. Bij de Conventie voor Biologische Diversiteit van de VN in 1992 is de volgende definitie van biodiversiteit geformuleerd:
“De variabiliteit in organismen uit de gehele wereld, waaronder terrestrische, mariene en andere aquatische ecosystemen en de ecologische verbanden waar ze deel van uitmaken; de diversiteit betreft de variatie binnen soorten (genen), tussen soorten en tussen ecosystemen.”
Het belangrijkste element uit deze definitie is dat biodiversiteit veelomvattend is. Het gaat niet alleen om de hoeveelheid aan soorten dieren en planten in het gebied. Het gaat ook over de variatie binnen de soorten zelf, de interactie tussen soorten en de functie die soorten hebben in het gebied (en bijbehorende ecosysteem) waar ze leven. Deze gebieden staan daarnaast ook weer in verbinding met elkaar.
Alles is dus met elkaar verbonden en afhankelijk van elkaar om te functioneren. Dat maakt biodiversiteit een voorwaarde voor het voortbestaan van de aarde (en een gebrek aan biodiversiteit een bedreiging). En deze conclusie maakt het onderwerp ook meteen nogal overweldigend en ongrijpbaar.
Het helpt bij de onderbouwing van ruimtelijke ontwikkelingen om biodiversiteit te zien als oplossing en niet alleen maar als ‘probleem’
3 goede voornemens bij het regelen van biodiversiteit
1. Kies voor maatwerk, passend bij het gebied
Elk gebied is anders en biedt eigen kansen voor de bevordering of bescherming van biodiversiteit. Biodiversiteit is niet alleen iets voor Natura 2000-gebieden of het Natuurnetwerk Nederland. Bij elk initiatief zou het van toegevoegde waarde kunnen zijn. Stel je ambities daarom vast voor èlk gebied, weeg de verschillende belangen af en bepaal wat hierin de (gewenste) positie en kwaliteit is van groen, natuur en biodiversiteit.
Wees daarbij eerlijk in de ruimte die er is voor functies, activiteiten en ontwikkelingen en de gevolgen hiervan voor de natuur en biodiversiteit. Zet centraal wat het gebied daadwerkelijk ‘aankan’ en maak hierin een bewuste afweging. Ga niet (meer) uit van de aanname ‘het zal zo’n vaart niet lopen’ als de gevolgen voor biodiversiteit ronduit schadelijk zijn. Want je wordt -vroeg of laat- teruggefloten.
Uiteindelijk zijn de optelsom aan ambities leidend voor de regels op lokaal niveau met betrekking tot toegestane functies en activiteiten. Ook kunnen de ambities helpen bij de keuze om al dan niet medewerking te verlenen aan nieuwe ontwikkelingen of het invullen van de ‘ja mits’.
Mijn ‘maatwerk’: ik hoef geen marathon te rennen of een supermodellenfiguur. Niet haalbaar zonder dat ik teveel zaken moet laten (staan). Doel is fit zijn en een ‘gezond gewicht’. En sowieso is het goed om elke dag een stuk te wandelen.
2. Zoek naar de ‘win-win’ situatie (en wees creatief)
Het besef begint wereldwijd te groeien dat klimaatverandering en verlies van biodiversiteit intrinsiek met elkaar zijn verbonden. Biodiversiteit lijdt door de klimaatverandering maar kan ook gezien worden als een oplossing voor de vermindering van de gevolgen. Bij die gevolgen moet je denken aan wateroverlast, droogte, opwarming en hittestress.
Het helpt dus bij de onderbouwing van ruimtelijke ontwikkelingen om biodiversiteit te zien als oplossing en niet alleen maar als ‘probleem’. Op die manier kan je het -naast klimaatadaptatie- ook verbinden met thema’s als positieve gezondheid en ruimtelijke kwaliteit.
Wees daarbij creatief. Sta open voor innovatie. Nieuwe ontwikkelingen kunnen immers ook een kans zijn voor meer biodiversiteit. Men heeft bijvoorbeeld goede hoop dat de aanleg van windmolenparken in de Noordzee, gecombineerd met de juiste maatregelen, kan leiden tot natuurherstel.
Mijn ‘win win’: Sporten met een vriendin is gezellig (en een stok achter de deur). Wandelen tijdens mijn pauze zorgt ervoor dat ik met een frisser hoofd (letterlijk en figuurlijk) achter de laptop zit.
3. Maak het een gewoonte
Het bevorderen van biodiversiteit zou als belang meegenomen moeten worden in de besluitvorming van elke nieuwe ontwikkeling en van elk plan. Ook als er geen Natura 2000-gebied om de hoek ligt. Het is niet ondenkbaar dat het in de toekomst zelfs een verplichting zal worden voor iedere ontwikkeling. Dit gelet op de toenemende problematiek rondom klimaatverandering, zoals hittestress.
Het verplicht betrekken van het belang van biodiversiteit verplicht bevoegde gezagen om kleur te bekennen. Als andere belangen in een gebied of een casus meer gewicht krijgen dan biodiversiteit moet het bevoegd gezag inzichtelijk maken waarom. En dus een bewuste keuze maken.
Mijn ‘gewoonte’: 2 keer per week sporten op vaste dagen, elke dag een wandeling tijdens de pauze. Als ik dit doe ‘went’ het. Ik hou rekening met sporten en pas mijn planning erop aan. Soms komen er andere zaken voorbij. Gaan die voor? Als ik de keuze maak dat die belangrijker zijn wel.
Tot slot
Ontzettend veel factoren spelen een rol bij de bedreiging van biodiversiteit en ecosystemen. Voor de oplossing is daarom een combinatie nodig van heel verschillende maatregelen. Hierbij moet je denken aan grootschalig herstel van bestaande natuur, aanpassing van consumptiegedrag, aanpassing van alle productie- en transportprocessen en het aanwijzen en aanleggen van nieuwe natuurgebieden. En dan is er nog de kwestie: wie betaalt de (gigantische) kosten hiervan? Oftewel #WTF: what about the finances?
Als dit al niet genoeg is om je overweldigd te voelen dan zijn er nog de cijfers over biodiversiteit, zoals:
- Wereldwijd worden 1 miljoen soorten met uitsterven bedreigd
- Wereldwijd verdwijnt elke 2 seconden een voetbalveld aan bos
- In Nederland verkeert de meerderheid van de natuurgebieden in slechte staat
Het is helder dat (lang) niet alles opgelost wordt met de gereedschapskist van het omgevingsrecht. Maar de 3 goede voornemens kunnen mogelijk helpen om het onderwerp iets centraler te krijgen op de agenda.
Of het me gaat lukken meer te sporten? Geen idee. Er zijn zoveel andere dingen belangrijk. Plus alleen sporten is niet genoeg om ook echt ‘gezond’ te leven. Er is ook nog zoiets als minder chocola, suiker, vet, koolhydraten en wijntjes.
Maar het is wel een stap en het is de moeite waard ervoor te gaan.
In deel 2
Deel 2 gaat dieper in op het ‘systeem’ van het natuurbeschermingsrecht en hoe biodioversiteit nu wordt ‘geregeld’. Waar ik tot nu toe het ’s-woord’ (stikstof) heb vermeden zal het daar ongetwijfeld de orde komen. Ook in deel 2: meer over de toekomstige plannen voor biodiversiteit. De resultaten van COP15 in Montreal en de EU-plannen van de Europese Biodiversiteitsstrategie (pijler van de Green Deal) komen hierbij onder meer aan de orde.
Meer weten?
Wil je als gemeente meer weten over hoe het natuurbeschermingsrecht werkt? Meld je dan aan voor de opleiding Natuurbeschermingsrecht in de Praktijk.