Alleen bijstand bij acute noodsituatie
In de Participatiewet staat dat een bijstandsgerechtigde geen recht op bijstand meer heeft als hij langer dan 4 weken (hierna: te lang) buiten Nederland is. De Participatiewet bevat één uitzondering waardoor toch recht op bijstand bestaat voor mensen die te lang in het buitenland zijn. Die uitzondering staat in artikel 16 lid 1 Participatiewet. Als sprake is van zeer dringende redenen moet het college toch bijstand verlenen. Daarvoor moet sprake zijn van een acute noodsituatie. Sinds deze zomer legt de CRvB het begrip acute noodsituatie ruimer uit. Zie hiervoor de opinie ‘Artikel 16 Participatiewet: niet meer alleen bij kwesties van leven en dood’ van mr. Kim Brummans en mijn annotatie bij de rechterlijke uitspraak hierover.
Uitleg acute noodsituatie
Een acute noodsituatie is een situatie:
- die van levensbedreigende aard is
- die blijvend ernstig letsel of invaliditeit tot gevolg kan hebben, of
- waarbij het niet verlenen van bijstand leidt tot ernstige gevolgen. En dan gaat het vooral om de gezondheid van belanghebbende.
Dit is een streng criterium. Er moet sprake zijn van een schrijnende situatie waarvan het overduidelijk is dat bijstand absoluut noodzakelijk is.
Stel, Giacomo heeft een bijstandsuitkering. Giacomo wil behandeld worden voor zijn verslaving en zal daarvoor 9 weken in Schotland in een afkickkliniek moeten verblijven
Alleen bij een acute noodsituatie krijgt Giacomo na 4 weken in Schotland nog bijstand. Daarvoor is het niet genoeg dat Giacomo baat heeft bij de behandeling. Verslechtert de gezondheidstoestand van Giacomo zonder de behandeling erg? Dan is dat wel een acute noodsituatie. Bij de vraag of bijstand moet worden ingezet, speelt ook mee dat de zorgverzekeraar de behandeling vergoedt. Het tekort aan geld gaat dan alleen om de doorbetaling van de vaste lasten in Nederland. Als bijvoorbeeld vrienden en familie al helpen met het betalen van de vaste lasten, is er geen sprake van een situatie waarin de behoeftige omstandigheden alleen met het verlenen van bijstand kunnen worden opgelost. Zie ECLI:NL:CRVB:2023:1607. Ook als een huurschuld ontstaat, levert dat op zichzelf nog geen acute noodsituatie op. Zie ECLI:NL:CRVB:2012:BX9649.
Bijstandsverlening zal dus bijna nooit mogelijk zijn. Misschien kan Giacomo ook in Nederland voor zijn verslaving worden behandeld. Dan verliest hij zijn bijstandsuitkering niet. Geeft het college toch bijstand ondanks dat de Participatiewet dat verbiedt? Dan is dat een buitenwettelijk begunstigend besluit. Dat komt wel eens voor. Denk bijvoorbeeld aan het doorbetalen van de vaste lasten van iemand die – kortdurend – gedetineerd is.
Krijgt Giacomo bijstand tijdens zijn verblijf in de afkickkliniek?
Toch bijstand omdat EU-recht geldt bij afkickkliniek in de EU
Giacomo heeft gezocht naar andere mogelijkheden en wil nu behandeld worden in Italië. Deze behandeling duurt 12 weken.
Deze afkickkliniek ligt in een EU-land waardoor een andere beoordeling aan de orde is. Dat klinkt misschien gek. Maar dat heeft ermee te maken dat het EU-recht van toepassing is. Als het college geen bijstand geeft, levert dat namelijk strijd op met het vrije verkeer van diensten.
En dat mag in elk geval niet als:
- de bijstandsgerechtigde alleen tijdelijk in het buitenland is en in Nederland zijn woning behoudt
- de behandeling plaatsvindt op verwijzing van de behandelend arts met toestemming van de zorgverzekeraar, en
- het college weet waar belanghebbende in het buitenland verblijft.
Dat zegt de CRvB in een zaak uit 2008. Artikel 16 lid 1 Participatiewet wordt in dat geval veel minder streng uitgelegd. De bepaling wordt gebruikt om de Participatiewet in overeenstemming te brengen met het EU-recht.
Het college zal Giacomo bijstand naar de inrichtingsnorm moeten betalen. Giacomo krijgt ook bijzondere bijstand voor de vaste lasten van de woning in Nederland.
Afsluiting
Te lang verblijf in het buitenland levert bijna nooit een acute noodsituatie. Dit geldt ook onder de vrij recente soepelere uitleg van een acute noodsituatie. Bijstand geven mag dan niet volgens de Participatiewet. Dit uitgangspunt geldt ook als een bijstandsgerechtigde wordt behandeld in een afkickkliniek in het buitenland.
Dit wordt alleen anders als de afkickkliniek is gelegen in een land waarvoor het EU-recht geldt. De werking van het EU-recht zorgt ervoor dat toch bijstand moet worden gegeven ondanks het te lange verblijf in het buitenland. Omdat het Verenigd Koninkrijk niet meer bij de EU hoort en er geen sprake is van vrije verkeer van diensten tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk, krijgt Giacomo tijdens het te lange verblijf in Schotland geen bijstand. Is de behandeling van Giacomo in Italië? Dan houdt Giacomo wel zijn bijstandsuitkering. Een verschil in uitkomst dat misschien niet rechtvaardig voelt. Maar dat is het (logische) gevolg van het gegeven dat het EU-recht de regel uit de Participatiewet dat iemand geen bijstand krijgt als hij te lang in het buitenland is, doorkruist.
Meer weten?
Wilt u als gemeente op de hoogte blijven van alle actuele ontwikkelingen op het gebied van de Participatiewet? Neem dan een abonnement op onze Kennisbank Schulinck Participatiewet. Of volg één van onze Opleidingen Participatiewet.