• de kosten van het levensonderhoud hoger zijn; én
• de jongere niet op de onderhoudsplicht van de ouders terug kan vallen.
In artikel 12 Participatiewet staat het begrip ‘’bijzondere bijstand’’. Dit heeft gevolgen voor de beslagpraktijk. In deze opinie bespreek ik de gevolgen voor de beslagpraktijk en geef ik een mogelijke oplossing.
Het beslagverbod
Artikel 46 lid 2 Participatiewet is duidelijk.1 Bijzondere bijstand is niet vatbaar voor beslag. Dit artikel is dwingend. Daarbij komt ook nog dat lid 4 luidt: ’’Elk beding, strijdig met dit artikel, is nietig.’’ Overduidelijk dus dat de wetgever niet wil dat er beslag kan worden gelegd op bijzondere bijstand.
Artikel 12 Participatiewet
In artikel 12 Participatiewet is geregeld dat jongeren tussen de 18 en 21 jaar die geen beroep kunnen doen op hun ouders, recht hebben op bijzondere bijstand voor levensonderhoud. Dit kan als de jongerennorm te laag is voor de kosten die zij hebben. Bijvoorbeeld omdat zij zelfstandig wonen. De jongerennormen van artikel 20 Participatiewet zijn lager dan de normen voor 21 jaar en ouder. Dit zijn de normen voor de algemene bijstand voor levensonderhoud. Dat deze lager zijn, is een bewuste keuze van de wetgever.
Tot 21 jaar hebben de ouders namelijk een onderhoudsplicht.2 Jongeren moeten daarom eerst bij hun ouders aankloppen. Kunnen zij niets doen? Bijvoorbeeld omdat hun eigen middelen ontoereikend zijn of het redelijkerwijs niet mogelijk is om de ouders aan te spreken?3 Pas dan kan een jongere aanspraak maken op een aanvulling van de algemene bijstand via artikel 12 Participatiewet.
Hier staat het dus eigenlijk al. Artikel 12 is een inkomensaanvulling voor de algemene kosten van het bestaan. Deze kosten vallen voor ieder ander persoon onder de algemene bijstand. Dus niet onder bijzondere bijstand. Bijzondere bijstand is eigenlijk ook niet bedoeld voor deze kosten.
Bijzondere bijstand en artikel 12 Participatiewet
Wat is bijzondere bijstand? De uitleg van dit begrip staat in artikel 5 onderdeel d Participatiewet: ‘’bijzondere bijstand: de bijstand, bedoeld in artikel 35 en de individuele inkomenstoeslag, bedoeld in artikel 36;’’. Ik merk op dat artikel 12 Participatiewet hier niet genoemd wordt. Dit terwijl artikel 12 Participatiewet wél spreekt over ‘’bijzondere bijstand’’. Deze artikelen lijken dus tegenstrijdig.
Waarom heeft de wetgever het niet gelaten bij artikel 18 lid 1 Participatiewet?
De rol van artikel 18 lid 1 Participatiewet
Voor personen van 21 jaar of ouder kent de wet ook een oplossing als de bijstandsnorm te laag is. Namelijk afstemming via artikel 18 lid 1 Participatiewet. Via dit artikel kan het college de bijstand afstemmen op de omstandigheden van een belanghebbende. Deze bepaling kan gebruikt worden om de norm te verlagen, maar ook om te verhogen.4 Waarom heeft de wetgever het niet gelaten bij dit artikel? En nog vreemder, waarom is artikel 12 Participatiewet bijzondere bijstand?
Wel of geen beslag mogelijk?
Is beslag nu wel of niet mogelijk? Er kan discussie bestaan over het antwoord op deze vraag, maar ik denk van niet. Uit een Kamerbrief uit 2019 volgt van wel:
“Wij merken hierbij op dat indien de jongere bijstandsgerechtigd is en hij genoodzaakt is hogere kosten te maken, deze dan eventueel via bijzondere bijstand kunnen worden gedekt (artikel 12 Pw). Voor bijzondere bijstand geldt een beslagverbod waardoor deze bijdrage buiten het beslag blijft en aldus door de jongere voor specifieke extra kosten van levensonderhoud kan worden ingezet.”5
Wat is het probleem?
Als iemand inkomen heeft uit arbeid of algemeen bijstand, dan is dit voor beslag vatbaar. Rekening houdend natuurlijk met de beslagvrije voet van 95% van de toepasselijke bijstandsnorm. De aanvulling via artikel 12 Participatiewet valt hier niet onder. Voor deze groep jongeren betekent dit dat er dus op maximaal 5% van de jongerennorm beslag kan worden gelegd. Dat is fors minder dan wanneer deze jongere zou werken. Daarbij komt ook nog dat op het moment dat de jongere 21 jaar wordt het inkomen – dat in hoogte dus gelijk blijft – wel voor een groter deel voor beslag vatbaar is. Namelijk voor 5% van de ‘normale’ bijstandsnorm.
Versimpelen Participatiewet
De Participatiewet moet simpeler en soepeler volgens de minister.6 Nu Den Haag toch bezig is met het aanpassen van de Participatiewet lijkt het mij handig om ook voor dit probleem een eenvoudigere ‘oplossing’ te geven. Een oplossing kan zijn om artikel 12 Participatiewet aan te laten sluiten bij artikel 18 lid 1 Participatiewet. Bijvoorbeeld:
Het college stelt het recht op algemene bijstand voor een persoon van 18, 19 of 20 jaar op een hoger bedrag vast dan waarin de bijstandsnorm voorziet voorzover zijn noodzakelijke kosten van het bestaan uitgaan boven de bijstandsnorm en hij voor deze kosten geen beroep kan doen op zijn ouders, omdat:
a. de middelen van de ouders daartoe niet toereikend zijn; of
b. hij redelijkerwijs zijn onderhoudsrecht jegens zijn ouders niet te gelde kan maken.
Zo voorkom je dat het begrip ‘’bijzondere bijstand’’ tot verwarring leidt én krijg je geen problemen met de definities uit artikel 5 Participatiewet.
Heb je nog vragen over (bijzondere) bijstand of andere vragen over de Participatiewet? Stel ze aan ons als je een abonnement op de kennisbank Schulinck Participatiewet hebt. Wij adviseren je graag.
1 Zie ook artikel 475a lid 1 Rv
2 Zie artikel 1:395a BW
3 Denk aan de situatie dat er geen contact meer is met de ouders.
4 Dit artikel wordt bijvoorbeeld gebruikt voor alleenstaande ouders die geen recht hebben op de ALO-kop, of wanneer toepassing van artikel 24 Pw leidt tot een te lage norm.
5 Kamerbrief TK 2018-2019, 24 515 nr. 468, p. 5, voetnoot 12.
6 Kamerbrief vervolgaanpak Participatiewet, 21 juni 2022, rijksoverheid.nl.